Vrijdag 18 november 2022 vond in De Petrus in Vught de presentatie plaats van de uitgave En de naaste als jezelf – Harry Holla. Bij die gelegenheid bevroeg Bertien Minco, directeur van herinneringscentrum Kamp Westerbork, de drie auteurs; Peter Bass, Truus Wertheim-Cahen en Arnoud-Jan Bijsterveld. Aansluitend ging zij in gesprek met “Erfdragers” Micha Holla, Manuel Cahen, Marthe de Vet en Esther de Hougee-De Vet. Sibert Holla bood het eerste exemplaar van het boek aan burgemeester Roderick van de Heuvel aan. Een viertal citaten uit het boek:

Harry Holla terugkijkend als president van het Tribunaal: ’Nee, U kunt iets niet beoordelen of veroordelen. U kunt 1.000 voorbeelden geven die goed zijn, en 10.000 die fout zijn, en als je dan door gaat zoeken dan kun je er wel 20.000 vinden die goed zijn en 30.000 die fout zijn. […] Je kunt over deze periode alleen maar vertellen. Je kunt dat niet beoordelen.’

Brief van Renée de Vet-Van Leeuwen bij de aanvraag voor een Yad Vashem onderscheiding voor Harry Holla: ‘…en het was een heel vreemde gewaarwording toen mijn pleegmoeder mij aan het eind van de oorlog vertelde dat ik een Opa en Oma had, die heel lang weggeweest waren, maar me nu graag terug wilden hebben. Paradoxaal genoeg begon de oorlog toen pas voor mij. De periode die ik heb doorgebracht in het Holla-huis, van 1942 tot 1946 herinner ik me als een volkomen zorgenvrij en gelukkig kinderbestaan.’

Truus Cahen: ‘Opgroeiend in het Vught en Den Bosch van vlak na de oorlog was ik me er al vroeg van bewust dat ik deel uitmaakte van een andere geschiedenis dan die van de mensen met wie ik dagelijks omging. Bij ons was de oorlog op een ingewikkelde manier met Jodendom en ­katholicisme verstrengeld. Het katholicisme was voor degenen aan wie ik mijn leven te danken had, een sturende kracht geweest. Tegelijk benadrukte het Jodendom in het dorp waar ik woonde mijn ‘anders zijn’ en tot op zekere hoogte mijn uitsluiting. Ik hoorde er niet echt bij, net zomin als bij de gedecimeerde Bossche Joodse gemeenschap, een stelletje eenlingen die weinig met elkaar gemeen hadden behalve dat ze overlevenden waren van een ongekende moordpartij.’

Arnoud-Jan Bijsterveld: ‘Tot op de dag van vandaag delen de betrokken families, soms in woorden en gebaren, maar vaker onuitgesproken, herinneringen aan vervolging en verzet, ondersteuning en verraad, dood en leven, boete en straf, schaamte en trots, woede en gelatenheid, rancune en solidariteit. Dit boek maakt duidelijk hoe verschillend die herinneringen kunnen zijn en hoe anders ze kunnen functioneren in de ene of de andere kring van nabestaanden. Door het in de openbaarheid komen van herinneringen ontstond ook een werkelijkheid buiten de eigen kring waarmee soms lastigvalt om te gaan.’

Foto’s © 2022 Gerard Monté